کارگاه خلاقیت و ایده‌پردازی
موفق‌ترین آدم‌ها خوش‌فکرترین آن‌ها هستند
کارگاه خلاقیت و ایده‌پردازی، پنجشنبه ۲۳ اردیبهشت در سالن اجتماعات مرکز توانمندسازی و تسهیل‌گری کسب‌وکارهای نوپا اجرا شد.
محسن برزگر، مربی این کارگاه، اجرای خود را با جمله «یک ساعت تفکر بهتر از ۷۰ سال عبادت است» شروع کرد و از اهمیت تفکر در زندگی روزانه و کارآفرینی گفت. برزگر معتقد بود اکثر افراد هنگام خروج از خانه مغز خود را خاموش می‌کنند و فقط بر اساس عادت و گزینه‌های موجود پیشرو، مسیر زندگی خود را مشخص می‌کنند. برای مشخص شدن این موضوع او مثالی در خصوص تراکت‌های تبلیغاتی را مطرح کرد که هنوز بسیاری از شرکت‌ها هزینه‌های نسبتاً زیادی هم برای آن پرداخت می‌کنند اما واقعاً چند درصد از مردم به این تبلیغات توجه می‌کنند و صرفاً به این دلیل که سایر شرکت‌ها از این روش استفاده می‌کنند ما نیز باید این کار را انجام دهیم.
محسن برزگر، دوره کارشناسی خود را در دانشگاه تهران در حوزه مدیریت صنعتی گذرانده و برای ادامه تحصیل رشته مدیریت و کارآفرینی را انتخاب کرده است. او اکنون دوره دکتری کارآفرینی خود را می‌گذارند. برزگر سابقه طراحی اسباب‌بازی، تأسیس مهدکودک، مدرسه و خانه خلاقیت را در رزومه خود دارد.
برزگر پیش از ورود به بحث اصلی این نکته را خاطرنشان کرد که دانستن مباحث صرفاً به شکل تئوری فایده‌ای ندارد و لازم است در کنار دانستن مفاهیم حتماً تحقیق و تمرین را هم در آن زمینه انجام داد.
مدرس کارگاه خلاقیت و ایده‌پردازی عدم تفکر را عامل اصلی بسیاری از مشکلات و شکست‌هایی دانست که کسب‌وکارها را درگیر خود می‌کند و بسیاری از مدیران و کارآفرینان ازآنجایی‌که در حوزه کاری خود تفکر عمیقی انجام نمی‌دهند و ایده مناسبی ندارند نمی‌توانند کسب‌وکار خود را توسعه بخشند.
برای مشخص شدن اهمیت تفکر، او مبحث مدیریتی پیتر دراکر را درزمینهٔ دلیل انقراض دایناسورها مطرح کرد؛ دایناسورها که روزی قوی‌ترین موجودات موجود در سطح زمین بودند چون نتوانستند خود را با دنیای پیرامون وفق دهند، نابود شدند. دنیای پیرامون ما هم این‌گونه است و اگر ما نتوانیم با تفکر خود را با محیط سازگار کنیم، شکست خواهیم خورد.
برای موفق شدن در جامعه امروزی نیاز داریم سه عنصر مهارت، دانش و خلاقیت را کسب کنیم اما متأسفانه خیلی از افراد در حوزه تخصصی خودشان هم مهارت‌های لازم را ندارند، مثلاً در حوزه فناوری همه می‌دانند که شبکه‌های اجتماعی خوب هستند و برای رشد کسب‌وکار به آن‌ها نیاز داریم؛ اما تعداد کمی از افراد واقعاً می‌دانند چگونه باید از این ابزارها استفاده کنیم.
در جامعه سنتی نیروی انسانی مهم‌ترین عامل موفقیت بود، با ورود به جامعه صنعتی سرمایه و منابع اولیه به انسان‌ها قدرت می‌بخشیدند اما در جامعه امروزی که عصر دانش نامیده می‌شود، موفق‌ترین آدم‌ها خوش‌فکرترین آن‌ها هستند و اگر می‌خواهید موفق باشید باید خلاقیت را هم چاشنی کار خود کنید.
برزگر در ادامه مبحث روندهای بازار را مطرح کرد و گفت: شرکت‌هایی موفق هستند که بتوانند روندهای بازار را پیش‌بینی کنند و مطابق با آن کسب‌وکار خود را تغییر دهند. مثال بارزی که می‌توان در این زمینه مطرح کرد، شرکت نوکیا است که به دلیل عدم پیروی از روند بازار با شکست مواجه شد و این در حالی است که در آن زمان کم‌تر کسی تصور می‌کرد شرکتی با این وسعت و این میزان از سهم بازار به این شکل نابود شود.
محسن برزگر در ادامه برای نشان دادن اهمیت تفکر و خلاقیت مثال فروشگاه‌های اینترنتی را زد، وب‌سایت معروفی که ممکن است در روز بیش از سه میلیارد تومان فروش داشته باشد اما فروشگاه‌های لوکس و گران‌قیمت در پاساژهای معروف تهران ممکن است در یک سال هم به این میزان از فروش دست پیدا نکنند. او همچنین قانون پول خرد را مطرح کرد و آن را منبع درآمد بسیار مناسبی برای کسب‌وکارهای نوپا دانست. در این قانون، پول‌های کم فایده‌ای ندارند اما وقتی تعداد افراد زیاد می‌شود، مجموع پول‌های خرد ارزش بالایی پیدا می‌کند. بهترین مثال در این زمینه اپلیکیشن‌های موبایل با پرداخت درون برنامه‌ای هستند. در این برنامه‌ها اگرچه مخاطب تصور می‌کند برنامه کاملاً رایگانی را دریافت کرده است اما برای رفع نیازهای خود مجبور به پرداخت هزینه می‌شوند.
مدرس کارگاه خلاقیت و ایده‌پردازی در ادامه برای یادگیری بهتر ضمن تشکیل گروه‌های چهارنفری، کارگاه را با انجام برخی فعالیت‌های عملی ادامه داد و پس از چند دوره تمرین پیشرفت خوبی درزمینهٔ ایده‌پردازی و بخصوص سرعت ارائه ایده‌ها بین شرکت‌کنندگان در کارگاه شکل گرفت.
افرادی که هر روز چند ساعت از وقت خود را به ورزش کردن اختصاص می‌دهند، کار بیهوده انجام نمی‌دهند بلکه به فکر سلامت جسمانی خود هستند، ما نیز برای رشد خلاقیت و ایده‌پردازی لازم است مغز خود را پرورش دهیم. مربی این کارگاه، انجام بازی‌های فکری، تقویت نیم‌کره چپ مغزی، انجام کارهای روزمره با دست مخالف (دست چپ برای افراد راست‌دست) را بهترین راه برای تقویت حافظه معرفی کرد. همچنین برای تقویت قدرت خلاقیت و ایده‌پردازی شرکت‌کنندگان در مدت دو دقیقه فرصت داشتند تمام کاربردهایی که برای گیره‌های کاغذ به ذهنشان می‌رسند را یادداشت کنند که در پایان این مدت افراد مختلف به‌صورت میانگین حدود ۵ کاربرد را برای این گیره‌ها ذکر کردند. در ادامه کارگاه همین فرایند برای اشیا دیگری انجام شد که افراد در مراحل بعدی توانستند در مدت‌زمان‌های مشابه تعداد بسیار بیشتری از این کاربردها را ذکر کنند و ازاین‌رو برزگر انجام چنین فعالیت‌هایی را راهکار بسیار مناسبی برای تقویت خلاقیت دانست.
تفکر همگرا و واگرا دو نوع شیوه تفکری هستند که برای افرادی که به شکل واگرا تفکر می‌کنند، به چندین جواب می‌رسند که این نوع تفکر برای خلاقیت مناسب‌تر خواهد بود اما متأسفانه در مدارس و سیستم‌های آموزشی ما سیستم تفکر همگرا بیشتر موردتوجه قرار گرفته است و برای رسیدن به اهداف چند راهکار وجود دارد که ما از بین آن‌ها یکی را انتخاب می‌کنیم، این در حالی است که برای رسیدن به هدف موردنظر امکان دارد بی‌نهایت راهکار دیگر و حتی به‌صرفه‌تر وجود داشته باشد.
درگذشته این ایده مطرح شده است که خلاقیت یک ویژگی ذاتی و ارثی است و تنها برخی افراد خوشبخت با آن زاده می‌شوند؛ این ایده امروزه درست نیست چراکه همه افراد خلاقانه به دنیا می‌آیند اما درصد میزان خلاقیت ممکن است در افراد متفاوت باشد، اما مهم‌تر از این، فاکتورهای دیگری ازجمله خانواده، مهد، مدرسه، جامعه و محیط کار در شکل‌گیری و پرورش خلاقیت مهم هستند. همچنین کودکان امروزی به دلیل گوشه‌گیری و از دست دادن بسیاری از تفریحات قدیمی مانند بازی‌های کودکی، محله و اشتغال بیش از نسل‌های قبلی از ضعف خلاقیت رنج می‌برند و درنتیجه لازم است در نسل امروزی بیش از قبل به پرورش خلاقیت در کودکان توجه شود.
برزگر در ادامه با اشاره به تعاریف مختلف خلاقیت، گفت: در علوم انسانی معمولاً تعاریف دقیقی از کلمات صورت نمی‌گیرد. همچنین در خصوص تفاوت واژه‌های خلاقیت، نوآوری و کارآفرینی این‌گونه توضیح داد که خلاقیت فرآیند ذهنی است که طی می‌کنیم تا به یک ایده جدید دست پیدا کنیم؛ نوآوری تبدیل ایده به‌دست‌آمده به محصول یا خدمت قابل‌ارائه است که شامل افراد مبتکر، مخترع، مبدع و نوآور می‌شد. در پایان این فرایند هم افراد کارآفرینی وجود دارند که از آن محصول یا خدمت را به ارزشی تبدیل می‌کنند که یک عده از افراد از آن استفاده می‌کنند که در این گروه هم افراد ارزش‌آفرین و فرصت گرا قرار می‌گیرند. انسان‌هایی در کسب‌وکار موفق هستند که این سه ویژگی را به‌صورت همزمان داشته باشند اما ازآنجایی‌که مدارس ما این توانایی‌ها را آموزش نمی‌دهند، بسیاری از افراد در تبدیل ایده‌های خود به کسب‌وکار موفق نیستند.
مدرس کارگاه خلاقیت و ایده‌پردازی در ادامه به معرفی ساختار مغز و نیم‌کره چپ و راست پرداخت. در نیم‌کره چپ فعالیت‌هایی مانند ریاضی، منطق، کلام، زبان، نویسندگی و تجزیه‌وتحلیل پردازش می‌شوند و نیم‌کره سمت راست وظیفه تصور، تجسم، شناخت رنگ‌ها و موسیقی را بر عهده دارد که نیم‌کره راست برای خلاقیت و ایده‌پردازی نقش پررنگ‌تری دارد. ازاین‌رو برای تقویت نیم‌کره راست خود می‌توانید کارهای ساده‌ای مانند غذا خوردن، اصلاح صورت، مسواک زدن و بسیاری فعالیت‌های ساده دیگر را با استفاده از دست چپ خود انجام دهید. همچنین برای تقویت ذهن خود بهتر است از هر دو نیم‌کره مغزی خود به‌صورت همزمان استفاده کنید که برای آ ین کار هم می‌توانید فعالیت‌هایی مانند کارهای هنری، موسیقی، گردش دودست یکی به سمت جلو و دیگری عقب یا ضربه زدن به دو توپ به‌صورت همزمان را انجام دهید.
برای ایده دادن در یک زمینه، هر فرد لازم است سه تخصص اصلی داشته باشد، دانش تخصصی درزمینهٔ موردنظر، مهارت‌های تفکر خلاق و انگیزه؛ بر اساس تحقیقات گیلفورد و تورنس ۹ پارامتر مهم هستند که با انجام آن‌ها می‌توانیم خلاقیت را رشد دهیم.
- بعد روانی: یکی از کارهای مهمی که افراد موفق انجام می‌دهند، ارائه تعداد بالایی از ایده‌ها در خصوص موضوعات مختلف است.
- انعطاف‌پذیری: افراد خلاق در خصوص کاربرد یک محصول کاربردهای فراوانی را پیدا می‌کنند و استفاده از یک ابزار را صرفاً به کاربری‌های ساده و عمومی که همه افراد متصور می‌شوند، محدود نمی‌کنند.
- ابتکار: ایده‌های جدیدی که به ذهن افراد عادی نمی‌رسد.
- ترکیب: بسیاری از ایده‌ها تنها حاصل ترکیب ایده‌های قبلی هستند یعنی بتوانیم بین اجزا و عناصر غیر مرتبط به‌نوعی ارتباط ایجاد کنیم و محصول جدیدی خلق کنیم.
- شوخ‌طبعی: خلق موقعیت‌های جدید و طنزآمیز که متأسفانه در کشور ما زیاد مورد استقبال قرار نمی‌گیرد.
- تجسم درونی
- تجسم غیرمعمولی: قابلیت دیدن اشیا و موضوعات از زوایای غیرعادی و متفاوت
- خیال‌پردازی
- بسط: افزودن ویژگی‌های جدید به ایده‌های ساده
محسن برزگر به برخی از راهکارهای مهارت تفکر خلاق پرداخت. اولین راهکاری که در کارگاه خلاقیت و ایده‌پردازی مطرح شد روش طوفان فکری یا Brainstorm است که یکی از مهم‌ترین چالش‌ها در جلسه ایده‌پردازی را برطرف می‌کند چراکه یکی از مهم‌ترین دلایلی که افراد در جلسات ایده‌های خود را مطرح نمی‌کنند، نگرانی در این خصوص است که ایده‌ای که مطرح می‌کنند ایده خوبی نباشد و مورد سرزنش دیگران قرار بگیرند.
در روش یورش فکری، کیفیت ایده‌ها اهمیتی ندارد و فقط تعداد ایده‌ها مطرح است. در جلسات طوفان فکری باید اجازه دهیم حتی بیهوده‌ترین ایده‌ها مطرح شود و هیچ‌کس حق اظهارنظر در خصوص ایده افراد دیگر را ندارد. در این جلسات باید سعی کنیم با استفاده از ایده‌هایی که افراد دیگر مطرح می‌کند و ترکیب آن‌ها، ایده‌های جدیدی خلق کنیم که نتیجه نهایی این جلسات ایجاد هم‌افزایی خواهد بود.
برای تشکیل این نوع جلسات که معمولاً هم به‌صورت غیررسمی برگزار می‌شوند، لازم است یک نفر رئیس جلسه شود و تمام ایده‌هایی که افراد مطرح می‌کنند را یادداشت کند. بهتر است ایده‌های مطرح شده روی یک تخته یادداشت شوند تا افراد بتوانند ایده‌های دیگران را مشاهده و در صورت نیاز استفاده کنند. در این جلسه هر چه ایده‌های مطرح‌شده دورتر از ذهن، خنده‌دارتر و مضحک‌تر باشد؛ بهتر است چراکه ایده‌های اولیه به ذهن همه افراد می‌رسند اما از ترکیب ایده‌هایی که در ابتدا بسیار پیش‌پاافتاده به نظر می‌رسند می‌توان به ایده‌های جذابی دست پیدا کرد.
در مرحله ایده‌پردازی مهم‌ترین عاملی که مانع از ایجاد ایده‌ها می‌شود، ترس است که ازاین‌رو این راهکار در تفکر خلاق و راهکار مشابهی که افراد در آن به شکل گمنام ایده‌های خود را مطرح می‌کنند، می‌تواند بسیار مفید باشد. این جلسات به این صورت برگزار می‌شود که افراد ایده‌های خود را روی برگه‌هایی بدون نام می‌نویسند و با جابجا شدن برگه‌ها بین افراد مختلف، ایده‌های اولیه به تکامل می‌رسند.
در ابتدای بخش دوم کارگاه، محسن برزگر با اجرای یک کار تیمی برای یورش فکری، این تکنیک را یک روش مؤثر برای کارهای گروهی عنوان کرد و ترسیم نقشه‌ذهنی را برای فعالیت‌های مختلف مفید دانست. او سپس به تجربه‌ای در مورد کمپین‌های تبلیغاتی اشاره کرد و گفت: اعتقاددارم کمپین‌های تبلیغاتی با یک کانال موفق نمی‌شوند، باید از چندین روش استفاده کنید و آن‌ها نیز با یکدیگر یکپارچه و همزمان پیش بروند، نمی‌توانیم امروز کانال ایجاد کنیم، در آن چندین مطلب بگذاریم و بعد برای ماه‌ها آن را رها کنیم، ما در فضای مجازی با موجود زنده روبرو هستیم پس باید به آن توجه داشته باشید و به شکل پیوسته در آن مطلب منتشر کنید. به همین دلیل است که وقتی راجع به این موضوع صحبت می‌کنیم حرف از کمپین به میان می‌آید که با یک برنامه منسجم پیش می‌رود و به‌صورت یک سیستم کار می‌کند. برزگر سپس کمپین‌ها را به دو صورت واقعی و مجازی تقسیم‌بندی کرد و گفت: حتی کارهای ساده را می‌توان خلاقانه انجام داد، مدتی پیش کلیپی در مورد روش خلاقانه یک فروشگاه برای اهدای جایزه دیدم، در آن ویدیو فرد ۱۲۰ ثانیه زمان داشته تا هر چه می‌خواهد بردارد و به‌قدری جذاب بود که این کلیپ را من هم برای چند هزار نفر فرستادم. در این محیط برندسازی شخصی نیز فوق‌العاده مهم است و افراد زیادی را می‌توان نام برد که از ظرفیت شبکه‌های مجازی به‌درستی استفاده کرده‌اند. به‌عنوان‌مثال آقای شعبانعلی که از اساتید فنون مذاکره هستند، با استفاده از سایت خود شروع به تولید محتوا کرد، او وقت زیادی برای این سایت گذاشت و به کاربران نیز پاسخ می‌داد، این‌گونه است که حتی در نقاط دورافتاده نیز سایت آقای شعبانعلی را می‌شناسند و از آن انرژی می‌گیرند. پس باید یاد بگیریم که فضای مجازی یک فضای زنده است و باید مرتب و منسجم در آن کار کرد، اگر این موجود زنده را رها کنید، خواهد مرد.
او با اشاره به فرصت‌های موجود در فضای شبکه‌های اجتماعی گفت: از شبکه‌های اجتماعی سریع مانند لاین و تلگرام می‌توان استفاده کرد که تلگرام اکنون یک شبکه فراگیر است، می‌توانید در آن کانال یا گروه راه‌اندازی کنید، اگر گروه دارید، مراقب رقبا باشید که با مشتریان شما هم می‌توانند تعامل کنند، در مقابل می‌توانید برای گروه‌های دیگر محتوا تولید کنید و از ظرفیت آن‌ها برای خود استفاده کنید. انواع دیگر رسانه‌ها را هم می‌توانید در این حوزه پیدا کنید. موضوع بعدی خود سایت است، روی سئو و محتوا کار کنید، روش دیگر بازاریابی ایمیلی است که زیاد به آن توجه نمی‌کنیم اما سایت‌های بزرگ از آن خوب استفاده می‌کنند، این به‌اندازه‌ای مهم است که سایتی مثل بامیلو حتی پیشنهاد تخفیف نقدی برای دریافت ایمیل کاربر می‌دهد. بعضی شرکت‌ها این اطلاعات را دریافت می‌کنند اما همچنان یک بانک ایمیل یا تلفن ندارند، این‌ها آسیب است. کسب‌وکار در بلندمدت رونق می‌گیرد و زمانی که به آن نقطه رسید تمام این دانش و مهارت باعث سودآوری می‌شوند. اگر مستندسازی نداشته باشید بازنده هستید.
محسن برزگر در ادامه به روش‌های ترویجی و تبلیغات اشاره کرد و گفت: تبلیغات باید پهنان باشد، اگر آگهی بگذارید که وارد سایت من شوید کسی این کار را نخواهد کرد. باید تولید محتوا کنید و با آن کاربران را جذب کنید و در کنار آن تبلیغات خود را هم نمایش دهید. از فیلم‌های آموزشی استفاده کنید، در یکی از تجربیات اخیر من طی مدت ۱۰ روز یک فیلم آموزشی 300 هزار بازدید داشت، پس استفاده صحیح از این محتوا را مدنظر داشته باشید. در مورد تصویر، اینفوگرافی و صدا نیز همین‌طور است. به‌عنوان‌مثال آقای عباس‌منش که صدای رسایی هم دارند با تولید یک کلیپ انگیزشی نتایج خیلی خوبی از رسانه‌های مجازی گرفتند. تولید محتوا در بازاریابی اهمیت زیادی دارد.
او سپس با اجرای یک کار عملی از حاضران خواست تا در مورد یک دوره مدیریت مالی، محتوای یک پیامک را طراحی کنند و نکاتی را در مورد این شیوه عنوان کرد به‌عنوان او با اشاره به لزوم درج کد شهرستان و شماره تلفن گفت: زمانی که پیامک ارسال می‌شود تنها چند ثانیه فرصت دارید، اگر مخاطب حس کند این یک پیام تبلیغاتی است قبل از خواندن آن را حذف خواهد کرد مگر اینکه او را تحت تأثیر قرار دهید.
محسن برزگر در ادامه به تمرینات خلاقیت اشاره کرد و گفت: یکی از این تمرینات، مهارت حل معما است که نتیجه فوق‌العاده‌ای دارد. اجرای بازی‌های معماگونه را در برنامه روزانه خود قرار دهید، بازی‌های فکری، حل جدول و موارد دیگر همگی به خلاقیت کمک می‌کنند. او سپس به اجرای یک کار عملی برای حل معما پرداخت و برخی از بازی‌ها مانند تانگرام، پنتاگون و اتللو را برای تقویت ذهن معرفی کرد. او با اشاره به فعالیت‌های روزمره گفت: بسیاری از کارهای ما بدون تفکر انجام می‌شود به همین دلیل است که به نتایج عادی می‌رسیم، زمانی که این تفکر رشد پیدا می‌کند به نتایج جدید و بهتر می‌رسیم. تفکر و خلاقیت فقط موفقیت در کار نیست بلکه در زندگی نیز نتیجه آن را خواهید دید. در مدیریت گفته می‌شود اگر چهار روز برای انجام کار وقت دارید سه روز آن را برای تیز کردن تبر صرف کنید. تفاوت اصلی کارآفرینان موفق با دیگران در این است که آن‌ها در مدل یادگیری با دیگران تفاوت دارند، آن‌ها مدل قدرتمندی برای یادگیری دارند و از هر نکته‌ای آموزش می‌گیرند، از دوره‌های آموزشی، سمینارها، فیلم و سایر موارد بیشتر استفاده می‌کنند. این مدل یادگیری باید تقویت شود، وقتی کتاب نمی‌خوانیم، فیلم‌های آموزشی نمی‌بینیم در همایش‌ها شرکت نمی‌کنیم، وقتی برای تیز کردن چاقو نگذاشته‌ایم.
